Cách mạng tháng Tám (ngày
19 tháng 8 năm
1945) là cuộc cách mạng thắng lợi của
Việt Minh với quân
Pháp,
Nhật Bản và chính phủ
Đế quốc Việt Nam do vua
Bảo Đại phê chuẩn. Kết quả chính phủ cũ giải tán và sau đó đến ngày
2 tháng 9 năm
1945,
Hồ Chí Minh đọc bản
Tuyên ngôn Độc lập Việt Nam khai sinh nước
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
[sửa] Bối cảnh lịch sửChiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ, phe trục gồm
Đức Ý Nhật đánh lại phe
Đồng Minh gồm
Anh,
Pháp,
Liên Xô. Sau có
Mỹ và nhiều nước nữa tham chiến.Vào
tháng 9 năm
1940, ngay giữa
Thế chiến thứ hai,
Chính phủ Vichy của
Pháp, vì đã đầu hàng
Đức Quốc Xã, đồng ý cho quân đội
Nhật Bản đổ bộ vào
Bắc kỳ. Ngay lập tức quân đội Nhật dùng đó làm bàn đạp ảnh hưởng đến các chiến trường
Trung Quốc và
Đông Nam Á. Trên thực tế, đây là một điểm quan trọng trong chiến lược quân sự của Nhật nhằm thống trị toàn bộ vùng Đông Nam Á. Trong khi chờ đợi cuộc đại thắng của
Đức tại
châu Âu,
Nhật tạm thời duy trì hệ thống bảo hộ của Pháp tại
Đông Dương. (Trong những trận đánh lớn hồi đó có thể kể đến việc
Hải Quân và
Không Quân Nhật xuất phát từ
Cam Ranh và
Sài Gòn tiêu diệt
Hạm đội Viễn Đông của
Anh).Thời gian này,
Đảng Cộng Sản Đông Dương lãnh đạo nhiều cuộc khởi nghĩa chống
thực dân Pháp, như
Khởi nghĩa Nam Kỳ,
Khởi nghĩa Bắc Sơn nhưng đều thất bại. Những binh lính tham gia chiến tranh Thái Lan thực hiện cuộc
Binh biến Đô Lương cũng thất bại.Vào
tháng 5 năm
1941 các lực lượng ái quốc, trong đó nòng cốt là
Đảng Cộng Sản Đông Dương, dẫn đầu bởi
Hồ Chí Minh, tập họp tại một địa điểm gần biên giới Việt-Trung, tham gia một tổ chức đứng về phía
Đồng Minh giành độc lập cho
Việt Nam gọi là
Việt Nam Độc Lập Đồng Minh Hội. Tổ chức này thường được gọi vắn tắt là
Việt Minh. Tổ chức này xây dựng một chiến khu do họ kiểm soát ở
biên giới Việt Trung. Ngày
22 tháng 12 năm
1944,
Võ Nguyên Giáp thành lập một
trung đội 34 người mang tên
Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng Quân (một trong những tiền thân của
Quân đội Nhân dân Việt Nam), ngay sau khi thành lập đã tiến đánh quân Nhật, mở rộng chiến khu. Trước khi Nhật đầu hàng
Đồng Minh, chiến khu đã bao gồm nhiều tỉnh vùng đông Bắc
Bắc Bộ, gọi là chiến khu
Việt Bắc.Trong suốt Thế chiến thứ hai,
Mỹ đã tích cực hỗ trợ lực lượng kháng chiến Việt Minh trong các hoạt động chống Nhật. Một đơn vị đặc nhiệm của tổ chức
OSS (
Office of Strategic Services) - tiền thân của Cục Tình báo Trung ương Mỹ
CIA) - đã từng hợp tác cùng lực lượng
Việt Minh thành lập một
đại đội Việt-Mỹ (do
Đàm Quang Trung làm đội trưởng và
Thiếu tá A. K. Thomas làm cố vấn) nhắm vào mục tiêu chung chống Nhật. Lực lượng Việt Minh cũng bảo vệ các
phi công Mỹ bị bắn rơi trong khu vực
Đông Dương và đưa họ thoát sang
Trung Quốc rồi trao lại cho quân đội
Đồng Minh.Đến năm
1945, thấy quân đội
Đức bị đánh bại hoàn toàn tại mặt trận
châu Âu và ưu thế của
quân đội Mỹ càng ngày càng lên tại
mặt trận Thái Bình Dương,
Nhật quyết định hoàn toàn khống chế Đông Dương. Ngày
9 tháng 3 năm
1945, Nhật trao tối hậu thư cho
Toàn quyền Đông Dương (
Gouveneur de l'Indochine),
Đô đốc Jean Decoux, yêu cầu đặt toàn bộ quân đội Pháp tại Đông Dương dưới quyền chỉ huy và điều động của họ. Decoux từ chối và bị bắt giam ngay lập tức, không kịp báo lệnh cho lực lượng dưới quyền của mình. Quân đội Nhật, sau đó bất thần tấn công các doanh trại và cơ sở của chính quyền
thuộc địa Pháp. Chỉ trong một đêm họ đã thanh toán xong toàn bộ cứ điểm và bắt giam tất cả các quan chức người Pháp.Sau khi Nhật đảo chính Pháp thành công và tuyên bố "trao trả độc lập cho Việt Nam", ngày
11 tháng 3 năm
1945, vua
Bảo Đại ra đạo dụ "Tuyên cáo Việt Nam độc lập", tuyên bố hủy bỏ Hòa ước Patenôtre ký với Pháp năm
1884, "khôi phục chủ quyền" Việt Nam và mời nhà trí thức
Trần Trọng Kim ra thành lập chính phủ khác dưới sự bảo hộ của Nhật. Ngày
17 tháng 4, Bảo Đại ký đạo dụ số 5 chuẩn y thành phần
nội các Trần Trọng Kim và ngày
12 tháng 5 thì ra lệnh giải thể
Viện Dân biểu Trung Kỳ.Trong khi đó, phản ứng trước sự kiện
Nhật đảo chính Pháp, ngày
12 tháng 3 năm
1945, Ban Thường vụ Trung ương
Đảng Cộng sản Việt Nam ra chỉ thị "
Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta" nhằm phát động cao trào kháng Nhật cứu nước (thay đổi hình thức tuyên truyền, tổ chức đấu tranh để thích hợp với thời kỳ tiền khởi nghĩa, tập dượt quần chúng tiến lên khởi nghĩa giành chính quyền).Tại Âu châu,
Đức thất trận và đầu hàng ngày
7 tháng 5 năm 1945. Ngày
6 tháng 8,
Hoa Kỳ ném hai trái bom nguyên tử trên đảo
Hiroshima và
Nagasaki. Ngày
14 tháng 8,
Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng vô điều kiện. Do đó quân Nhật tại Việt Nam dao động và tan rã. Theo
tối hậu thư Postdam của phe đồng minh gửi Nhật ngày
26 tháng 7, quân đội Nhật sẽ bị giải giới do quân đội Trung Hoa ở bắc vĩ tuyến 16, và do quân đội Anh từ nam vĩ tuyến 16.Dưới sự cai trị của Nhật, từ
tháng 10 năm
1944 đến
tháng 5 năm
1945,
nạn đói khủng khiếp diễn ra làm 2 triệu người chết. Đây là thời cơ để Việt Minh xây dựng lực lượng lớn khắp cả nước, họ tập hợp nhân dân cướp các kho thóc Nhật. Đồng thời, một đại hội đại biểu toàn quốc họp trên chiến khu, thành lập
Quốc dân Đại hội, tức
quốc hội lâm thời. Khi Nhật thất bại, khởi nghĩa nổ ra trên toàn quốc, đó là
Cách mạng tháng Tám. Cách mạng diễn ra nhanh chóng với sự tham gia của hầu hết dân chúng, Việt Minh giành được chính quyền trên cả nước trong mười mấy ngày.
[sửa] Diễn biến tại miền BắcKhi nhậm chức, bộ trưởng tư pháp
Trịnh Đình Thảo của chính phủ Trần Trọng Kim đã ra lệnh thả hàng ngàn tù chính trị bị Pháp giam giữ trước đó và cho phép các tổ chức, hội đoàn chính trị được hoạt động công khai. Tin đồn dân Nhật sắp sửa đầu hàng đã lan tỏa khắp nơi tại miền Bắc, lợi dụng cơ hội, dân chúng đã tụ tập biểu tình, bãi công nhiều nơi, như ở
Thái Bình vào ngày
11 tháng 8. Từ ngày
12 tháng 8 năm 1945, các đơn vị Giải phóng quân của Việt Minh lần lượt tiến công các đồn Nhật ở các tỉnh
Cao Bằng,
Bắc Kạn,
Thái Nguyên,
Tuyên Quang,
Yên Bái... và hỗ trợ nhân dân các tỉnh này tiến lên giành chính quyền tại các tỉnh lỵ.Hội nghị toàn quốc họp ở
Tân Trào ngày 13 tháng 8 năm 1945 đã nhận định rằng những điều kiện cho Tổng khởi nghĩa đã chín mùi và chuẩn bị lãnh đạo toàn dân khởi nghĩa.Ngày 14-8 một số cán bộ Đảng Cộng sản và Việt Minh dù chưa nhận được lệnh khởi nghĩa nhưng căn cứ vào tình hình hiện tại và chỉ thị "Nhật Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta" đã quyết định cùng nhân dân khởi nghĩa, khởi nghĩa lan rộng ra xã thuộc các tỉnh ở đồng bằng sông Hồng như Thanh Hóa, Thái Bình...Ngày
16 tháng 8 năm 1945, một đơn vị Giải phóng quân của Việt Minh do đại tướng
Võ Nguyên Giáp chỉ huy từ Tân Trào kéo về bao vây, tấn công quân Nhật ở
thị xã Thái Nguyên.
[sửa] Tổng khởi nghĩa Hà NộiBài chi tiết: Tổng khởi nghĩa Hà Nội[sửa] Diễn biến tại miền NamTại
Sài Gòn,
Huỳnh Phú Sổ kết hợp các tổ chức chính trị
Cao Đài,
Hoà Hảo,
Việt Nam Quốc dân đảng,
Đại Việt Quốc dân đảng... thành
Mặt trận Quốc qia Việt Nam Thống nhất, tổ chức một cuộc biểu tình lớn chống Pháp.Ngày
25 tháng 8 năm 1945, Việt Minh tổ chức biểu tình và cướp chính quyền tại Sài Gòn.Đến ngày
28 tháng 8, Việt Minh giành được chính quyền toàn quốc. Hai tỉnh cướp được chính quyền cuối cùng là Hà Tiên và Đồng Nai Thượng.
[sửa] Bảo Đại thoái vịNgày
22 tháng 8, Việt Minh gửi công điện yêu cầu Bảo Đại thoái vị, họ đã giành được chính quyền. Bảo Đại tuyên bố chấp nhận thoái vị, từ bỏ ngai vàng và trở thành công dân Vĩnh Thụy. Ngày 30 tháng 8, hàng mấy vạn người tụ tập trước
Ngọ Môn Lâu xem nhà vua thoái vị, ông tuyên bố "Thà làm dân một nước độc lập còn hơn làm vua một nước nô lệ"
[1] [2].Sau đó công dân Vĩnh Thụy trao ấn, kiếm cho đại diện Việt Minh
Trần Huy Liệu và được gắn huy chương. Khi vua Bảo Đại chính thức thoái vị,
Hồ Chí Minh ở
Tân Trào mới về
Hà Nội, dân chúng vẫn chưa biết Hồ Chí Minh chính là Nguyễn Ái Quốc.
[sửa] Tuyên ngôn độc lập ngày 2 tháng 9 năm 1945Bài chi tiết: Tuyên ngôn Độc lập Việt NamNgày
2 tháng 9 năm 1945, tại
quảng trường Ba Đình (
Hà Nội). Chủ tịch
Hồ Chí Minh đọc bản
Tuyên ngôn Độc lập và tuyên bố sự khai sinh của một nước
Việt Nam mới:
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Bản tuyên ngôn, dựa theo bản
Tuyên ngôn Độc lập Hoa Kỳ, bắt đầu bằng câu:
Tất cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc.Tiếp theo đó, đất nước non trẻ tổ chức tổng tuyển cử, xây dựng nhà nước dân chủ độc lập đầu tiên trong
lịch sử Việt Nam,
Hồ Chí Minh được 98% ủng hộ.
[sửa] Tại Sài GònNgày 2 tháng 9 năm 1945, hàng ngàn người dân từ nhiều tỉnh và tại
Sài Gòn kéo về
quảng trường Norodom (gần
nhà thờ Đức Bà) chờ được nghe Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc tuyên ngôn độc lập từ
quảng trường Ba Đình (
Hà Nội). Nhưng do thời tiết xấu và trình độ kỹ thuật lúc đó, những lời tuyên bố của Hồ Chí Minh trước quốc dân không đến được với những người dự mít tinh. Ông
Trần Văn Giàu, Chủ tịch Lâm ủy hành chính Nam Bộ bước lên khán đài kêu gọi nhân dân đoàn kết chung quanh chính phủ Hồ Chí Minh, nâng cao cảnh giác, "sẵn sàng đập tan mưu đồ của thực dân, đế quốc trở lại xâm lược nước ta lần nữa"
[cần dẫn nguồn]. Bác sĩ
Phạm Ngọc Thạch, người được cử chức Bộ trưởng Bộ Y tế Chính phủ lâm thời thay mặt chính phủ tuyên thệ trước quốc dân "Cương quyết lãnh đạo đồng bào giữ gìn đất nước, vượt qua khó khăn nguy hiểm xây đắp nền độc lập hoàn toàn cho Việt Nam".Khi cuộc mít tinh chuyển sang biểu tình tuần hành, từ trên những tầng lầu cao xung quanh, quân Pháp đã nổ súng bắn vào đoàn biểu tình tuần hành, từ trên những lầu cao xung quanh, làm 47 người chết và bị thương
[cần dẫn nguồn]. Ngày
23 tháng 9 năm
1945, ông Trần Văn Giàu viết lời kêu gọi
Nam Bộ kháng chiến: "
Hãy nắm chặt vũ khí trong tay, xông lên đánh đuổi thực dân Pháp, cứu nước. Cuộc kháng chiến bắt đầu..."